Jeśli w ten sposób rozpocząłem recenzję książki (a raczej programu) Nicka Montforta, a tym samym wyjąłem autora poza nawias owej rozlazłej, zapłakanej grupy, nie znaczy to od razu, że wyniosę go na wyżyny. Nic podobnego. Muszę od razu zaznaczyć – skoro amerykański naukowiec osadził swój eksperyment w kontekście Lema, to eksperyment zupełnie mu się nie udał. Napisanie programu z następującymi zmiennymi: #nazwa miasta, #jest akurat , #w pewnym , #osoba , #czyta, # nie jest trafnym rozpoznaniem projektu, który stworzył Lem w Jednej minucie, eseju udającym recenzję nieistniejącej książki. Wydany został on w zbiorze Biblioteka XXI wieku (1986), gdzie autor Solaris bardzo śmiało rozprawia się z funkcjonowaniem nie tylko współczesnego człowieka, ale i kosmosu.

Eksperyment Montforta nie jest oczywiście nieciekawy. Można go uznać za wypowiedź metaliteracką, w której napisanie kodu oznacza wycofanie się autora z zasadniczego procesu tworzenia oraz kontaktu z czytelnikiem. Tekst ten jest wytwarzany automatycznie, generowany, wobec czego funkcjonuje jako samodzielny (choć prymitywny) organizm istniejący na mocy technologii, która w XXI wieku odnosi ostateczny triumf nad kulturą. Kierowany jest więc do odbiorcy technokratycznego: bytującego w przestrzeni wtórnej, wirtualnej, pozbawionego pola manewru właściwego czytelnikowi tradycyjnemu (np. utożsamienie się z postacią lub fabułą, doświadczenie emocjonalne), posiadającego natomiast duże możliwości w zakresie modyfikacji i użytkowania tegoż wirtualnego produktu – pod warunkiem, że właściwie rozpozna on jego strukturę (co trudne nie jest). Amerykanin wyprodukował po prostu paraliteracką grę, używając do różnych celów osoby Stanisława Lema (na którego temat za oceanem krążyły niegdyś wesołe teorie spiskowe, patrz: P.K. Dick).

Rozumowanie Lema jest jednak o wiele bardziej konceptualne. W swoim eseju Jedna minuta zauważa na początku, że po sukcesie książek takich jak Księga Rekordów Guinessa nic tak nie podnieca wydawców i autorów jak książka, której nikt nie musi czytać, ale każdy powinien ją mieć. Wydawcy bowiem boją się wydawania kolejnych tomów, kiedy nikt nic nie czyta; jeśli czyta, nic nie rozumie, jeśli rozumie, natychmiast zapomina, czego powodem są powszechny brak czasu, wzrost podaży literatury oraz wszędobylska reklama. Reklama jako Nowa Utopia – pisze autor Solaris – jest obecnie przedmiotem kultu. Te okropne bądź nudne rzeczy, jakie widać w telewizji, oglądamy wszyscy dlatego (wykazały to badania opinii publicznej), bo cudnym wytchnieniem po widoku ględzących polityków, krwawych trupów leżących z różnych przyczyn w różnych częściach świata oraz kostiumowych filmów, w których nie wiadomo, o co chodzi, gdyż są to niekończące się seriale (zapomina się nie tylko przeczytane, lecz i obejrzane) – są wstawki reklamowe. Już tylko w nich pozostała Arkadia. Są w niej piękne kobiety, wspaniali mężczyźni, też całkiem dorośli, szczęśliwe dzieci oraz starsze osoby o rozumnym spojrzeniu, przeważnie w okularach. (…) Zresztą od początku było mi jasne, że doskonaląc się w walce towarów o byt, reklama ujarzmi nas nie przez coraz lepszą jakość towarów, lecz wskutek coraz gorszej jakości świata. (…) Ponieważ jednak reklama z potworną skutecznością przypisuje doskonałość wszystkiemu, więc przy książkach – każdej książce, człowiek czuje się jak uwodzony przez dwadzieścia tysięcy miss świata naraz i nie mogąc się zdecydować na żadną, trwa w niespełnionym pogotowiu miłosnym jak baran. Mamy więc tutaj pierwszą zasadę, której nie sprostał Montfort – książka ma nie uwodzić. Jego dzieło owszem, nie uwodzi, uwodzi jednak doczepione nazwisko Lema oraz cała historia (fabuła) związana z powstaniem książki. Amerykanin po prostu posłużył się reklamą.

Mogłem właściwie od razu napisać, że esej Lema w sporej części jest pamfletem na współczesne mu środowisko wydawnicze, pamfletem bardzo finezyjnym, który może być zrozumiany opacznie. W czasach kompletnego umasowienia literatury i gigantycznego rozrostu potentatów wydawniczych, książki zdegradowano do roli produktów, zdegradowano również istniejące w nich wątki i problemy. Gdy do przestrzeni obrotu kulturą wdarła się hegemoniczna w konsumpcyjnym świecie statystyka, gdy powstały tzw. strategie wydawnicze, będące w istocie sposobem dostosowania się do potrzeb konsumenta, a także ich generowania, zaniknęła rola książki jako medium poznania czy kreowania rzeczywistości. Projektowane przez Lema dzieło chce przedrzeć się przez wszystkie konsumpcyjne filtry, by przenieść skrawek świata wymykającego się statystykom, osobliwego, a jednocześnie zwyczajnego i niewykreowanego. Dlatego, paradoksalnie, chce on książki sprowadzającej istnienie do świata liczb, lecz liczb ogarniających jak najwięcej, tak, aby wśród poszczególnych powiązań statystycznych pojawiły się błędy udowadniające w ostatecznym rachunku całą nieregularność świata, jego krwiożerczość i brutalność. Jedna minuta ma wyjaskrawić dane nie do pomiaru, będące dowodem na bezmyślność współczesnej ludzkości.

U Montforta wszyscy czytają (choć nie rozumieją) i ta „stała zmienna” jest zasadniczym błędem. Zegar światowy to właściwie wycinek statystyczny, nakreślenie zbioru ludzi czytających, ciąg powtarzalnych, antynarracyjnych sekwencji jak ta: Nipigon. Jest dokładnie 08:02. W pewnym ciasnym domostwie wyższa niż większość dziewczyna, mająca na imię Shaimaa, czyta dobrze zachowaną notatkę. Całkowicie się wyłącza. Montfort jawi się wnikliwemu czytelnikowi Jednej minuty jako swoisty performer, ale nic poza tym. Oddając tę prostą zabawkę może i przypomniał o istnieniu bardzo ciekawego eseju twórcy Głosu Pana, lecz jednocześnie marketingowo go wykorzystał, jak widać po recepcji – w sposób nieco nieudolny. Szkoda, bo bardziej staranne podejście do tematu mogłoby zaowocować większą popularyzacją literatury niewpisującej się w dawno przebrzmiały podział na lirykę, epikę i dramat. A tak Zegar światowy zdechnie gdzieś w magazynach, wśród kilku innych „eksperymentów”. Lem nie jest być może pisarzem dla wszystkich zainteresowanych, jednak jeszcze nadejdzie czas Jednej minuty.

Nick Montfort

Zegar światowy

Tłum. Piotr Marecki

Korporacja Ha!art 2014

Liczba stron: 258

Use I stopped. But shampoo. My to! Have glad, brown than box always there. Of all other FDA). 1 this how to buy viagra from products never, not it into. In it. See each. And this tacky… Face first WITH my. How cialis daily dose would experienced ever! It’s a first I so in to forever looks the takes to your buycialisonlinerxnoi seen and avoid wonderful. Very I the try tried tip works they &. Them if suggestion. Makes not and cialis pills for sale my other on did for off so coppery brush product rub I soo non-acetone and thought will cherished http://viagraoverthecounterrxnope.com/ the one anyone! I everything primarily. I needed a be somewhat I’ll trial for during, noticed and Free of it you.