Minął już ponad rok od pojawienia się pierwszego w Polsce przypadku zachorowania na COVID-19. Rok całkowitej reorganizacji życia publicznego, funkcjonowania służby zdrowia, edukacji i pracy. Wraz z nimi idą także zmiany w życiu osobistym. Zarówno ogólnopolskie, jak i ogólnoświatowe badania są alarmujące – pandemia znacznie nasiliła dolegliwości osób już wcześniej cierpiących z powodu zaburzeń psychicznych oraz wpłynęła na wzrost liczby nowych przypadków psychopatologii. Dochodzące w ostatnim czasie z różnych stron głosy na temat opłakanego stanu psychiatrii dziecięcej w Polsce pokazują, jak poważne problemy związane są ze świadomością społeczną, aparatem państwowym, służbą zdrowia i profilaktyką zdrowia psychicznego.
Jednym z najbardziej ożywionych – otwartych na czytelnika i inkluzyjnych – sposobów upowszechniania wiedzy o zdrowiu umysłowym są internetowe komiksy. Wyraziste grafiki z krótkim tekstem codziennie angażują tysiące użytkowniczek i użytkowników mediów społecznościowych, co pozwala łatwiej dotrzeć do osób zmagających się z kryzysem zdrowia psychicznego, aniżeli niejedna kampania prozdrowotna. Na najpopularniejszych profilach rysowniczek (w analizowanych przykładach mamy do czynienia z perspektywą kobiet) tematy związane z kondycją psychiczną współczesnego człowieka podejmowane są wprost (Szarosen) lub poprzez bardziej domyślne treści obecne w narracjach o codzienności (Rynn rysuje, Chatolandia). We wszystkich przypadkach poważna tematyka przeplata się z humorem, a pstrokate barwy i rysunki uśmiechniętych buziek stają się metodą radzenia sobie z najbardziej intymnymi problemami.
Szarosen (Karolina Plewińska) wykorzystuje delikatny i kolorowy rysunek do mówienia o depresji, przemocy psychicznej, trudach zdobywania życiowych doświadczeń. Ta pozorna sprzeczność skutkuje wytworzeniem silnego i wyrazistego przekazu. Grafika Plewińskiej przypomina dziecięcy rysunek. W zestawieniu z tekstami mówiącymi o trudnych emocjach i przeżyciach, wszechobecnej presji społeczeństwa związanej z różnymi sferami życia, kolorowa grafika wywołuje uczucie konsternacji i niepokoju. Obraz dziecięcego świata zostaje tutaj zderzony z wizją okrutnej rzeczywistości, która wcale nie traktuje dzieci ulgowo. Przeciwnie – Szarosen pokazuje, że bagatelizowanie dziecięcych potrzeb i problemów to pierwszy i jednocześnie najważniejszy przejaw opresyjności środowiska. Wiele spośród krótkich komiksów rysowniczki ukazuje w kolejnych kadrach rozwój procesu myślowego człowieka – najpierw dziecka, później nastolatka, w końcu dorosłego. Każdy etap jest wzmocnieniem wtłaczanych od dzieciństwa nakazów i (nie)powinności, skutkujących oddalaniem się jednostki od swoich predyspozycji i temperamentu. Finalny efekt nigdy nie jest wesoły: zagubieni życiowo ludzie muszą nieustannie poszukiwać własnej tożsamości. W twórczości Plewińskiej przeważa ukazywanie genezy problemów psychicznych i emocjonalnych oraz ich objawów. Autorka nie stroni od ilustrowania bolesnych konsekwencji prób sprostania narzucanym rolom płciowych. Obnaża powszechne problemy związane z procesem wychowania, które nierzadko nakazuje postępowanie w zgodzie ze szkodliwymi wzorcami: bycia uległą, ignorowania własnych potrzeb, traktowania zachowań przemocowych jako normy. Jednym z najpopularniejszych minikomiksów autorki jest dwukadrowy utwór Grzeczna, który ukazuje małą dziewczynkę i Mikołaja w świątecznej scenerii:
Czyli zawsze byłaś cicha, grzeczna, słuchałaś poleceń, na wszystko się zgadzałaś i nigdy się nie denerwowałaś? W takim razie dostaniesz prezent. – Co jest w środku? – Pakiet zaburzeń psychicznych na całe życie.
W ostatnich tygodniach Szarosen stworzyła plakat będący odpowiedzią na obecne na polskich ulicach banery z napisem Kochajcie się mamo i tato, będące częścią kampanii pro-life. W wersji stworzonej przez Plewińską widzimy chłopca z tęczową torbą. Postać ma na policzku ślad uderzenia dłonią, całość dopełnia napis Kochajcie mnie, mamo i tato. Grafika została rozpowszechniona m.in. dzięki pomocy Grupy Stonewall oraz Miłość Nie Wyklucza. Zbiórka na wykupienie billboardów reklamowych pozwoliła na zrealizowanie projektu. Potrzebna kwota została zebrana, jednak akcja zbiórkowa – na cele pomocowe osób LGBT+ (m.in. pomoc psychologiczną i prawną) – trwa dalej.
Komiksy Rynn (Katarzyna Gabrysz) w większości utrzymane są w wesołym tonie, jednak ich tematyka nierzadko dotyczy istotnych problemów społecznych. Rysowniczka zwraca w nich uwagę m.in. na prawa zwierząt i dyskryminację kobiet. Ze swadą portretuje wygórowane wymagania stawiane kobietom (i nie tylko) zarówno przez najbliższe osoby, jak i całe grupy społeczne. Rynn uderza także w konserwatywny model pracy i gospodarowania czasem. Pośrednio krytykuje także kapitalistyczną wizję pracownika. Przykładem może być tutaj stworzenie postaci kuriera o pogardliwym spojrzeniu, który dostarcza przed południem przesyłkę zaspanej dziewczynie – autorka w humorystyczny sposób wstawia się tutaj za osobami pracującymi w nocy, według własnego rytmu. Bohaterką krótkich form Rynn jest postać, którą autorka wykreowała na własne podobieństwo. W „absurdach rzeczywistości” towarzyszą jej dwa koty. Komiksy cechują się wyrazistymi, choć niekoniecznie jaskrawymi kolorami (porównując rysunki chociażby do grafik Szarosen). Paleta barw jest raczej powtarzalna, co nie jest tutaj wadą, a elementem rozpoznawalnego stylu. Estetyka rysunków wpływa na wytworzenie klimatu ciepła i zrozumienia, któremu daleko jednak do pocieszającego banału.
Chata Wuja Freda (Chatolandia)
W Chacie Wuja Freda/Chatolandii (Ilona Myszkowska) „zwykłość” szarej codzienności, towarzyszącej większości osób, staje się czymś na kształt niezbywalnej reguły. Jednak rysunki Chatolandii pokazują, że o prawo do przeżywania życia po swojemu trzeba się dopominać i je afirmować. Komiks jest niejako odpowiedzią na propagandę sukcesu, produktywności i toksycznie rozumianego samorozwoju. Humorystyczne rysunki traktują o związkach, prokrastynacji i umiejętności odpuszczania samym sobie. Autorka wykorzystuje figurę „leniwej buły” w celu zdekonstruowania kołczingowych pseudoporad. Chatolandia to najbardziej minimalistyczna propozycja spośród wymienionych. Rysunkowy minimalizm decyduje tutaj o dużym wizualnym podobieństwie poszczególnych komiksów autorki. Nie jest to jednak zarzut – każdy kadr Chatolandii ma bowiem swój unikalny charakter. Choć grafiki są czarno-białe, cechuje je swoiste „zaokrąglenie”, co czyni rysowane przez Myszkowską postaci bliskimi estetyce kawaii. Owa słodkość jest tutaj (paradoksalnie) ostrzem ironii, która przepełnia kadry podejmujące tematy zarówno osobiste, jak i polityczne. Dzięki połączeniu tego, co urocze, z dużą dawką sarkazmu, „wesołe obrazki” stają się celnym komentarzem na temat polskiej rzeczywistości.
Tematyka szeroko pojętego zdrowia psychicznego ma już w polskim komiksie swoje stałe miejsce. Nie stronią od niej również Anna Krztoń, Ola Szmida, Edyta Bystroń, Anna Kaczmarczyk. Mimo że autorki oswajają temat, udaje im się uniknąć spłycania złożonych problemów. Formy komiksowe poruszające zagadnienia współczesnej ludzkiej psychiki nie są jednak zjawiskiem pokrewnym wobec stale rozwijającego się w polu poezji nurtu pop-terapii reprezentowanego przez instapoetki. Choć w obu przypadkach mamy do czynienia w dużej mierze ze zwrotem ku własnej podmiotowości i aprobatą trudnych emocji, omawiane komiksy znajdują na to bardziej niebanalny, charakterny sposób. Siłą popularnych miniatur komiksowych jest ich niesztampowy humor. Różne odcienie dowcipu pozwalają autorkom na stworzenie form lekkich i przystępnych, a jednocześnie dotykających istotnych problemów i zjawisk współczesności. Drugą istotną cechą wymienionych komiksów jest eksponowanie, a wręcz kult szczerości. Choć „szczerość” także jest elementem podlegającym artystycznej kreacji, nie sposób odmówić rysunkom ich funkcji terapeutycznej. Bezkompromisowe utwory stawiają na piedestale autentyczność. Kategoria ta wiele znaczy w obliczu konfrontowania się z prawdą o problemach mentalnych własnego ego, jak i smutną prawdą o chorobach toczących całe społeczeństwa, które wciąż potrzebuje uzdrowienia.
—–
Pamiętajmy, że depresja, stany lękowe, zaburzenia snu oraz inne dysfunkcje związane ze zdrowiem psychicznym wymagają leczenia. Teksty kultury podejmujące podobne zagadnienia nie zastępują farmakologii oraz psychoterapii.
Tutaj można znaleźć informacje o dostępnej pomocy: