Opisana przeze mnie sytuacja nie jest przypadkowym dziełem mojej wyobraźni. Kara aresztu czy grzywny za ubiór odbiegający od „stylizacyjnego” standardu, narzuconego przez władze PRL-u, nie była czymś niezwykłym. Dążący do unifikacji i podporządkowania sobie społeczeństwa system starał się konsekwentnie zwalczać wszelkie przejawy buntu i odstawania od ustalonych norm. Jak się okazuje, walka z reżimem i komunistyczną ideologią miała swoje odzwierciedlenie nie tylko w życiu politycznego podziemia, ale także w modzie. Ubiór bywał bowiem manifestacją wolności, zaznaczeniem swojego sprzeciwu wobec założeniom systemu pragnącego zanurzyć cały naród w bezmyślnej szarzyźnie.

To właśnie o tym jest zgrabnie i interesująco napisana książka Anny Pelki Z [politycznym] fasonem. Moda młodzieżowa w PRL i NRD – naukowa pozycja zawierająca mnóstwo zdjęć i informacji z zakresu kultury peerelowskiej Polski i enerdowskich Niemiec. Moim zdaniem obowiązkowe kompendium każdego kostiumografa i wszystkich, dla których moda jest czymś więcej niż sezonową witryną odzieżowych sieciówek.

Czy wiedzieliście o tym, że tuż po wojnie totalnym must have były wojskowe kurtki aliantów? Jeśli ktoś z Was ma w szafie modną od kilku sezonów „parkę” w charakterystycznym kolorze khaki, może się poczuć prawdziwym fashionistą z lat pięćdziesiątych XX wieku. Tuż po wojnie, zarówno w Polsce, jak i Niemczech, towarem luksusowym była konserwa, a co dopiero poszczególne części garderoby. Oczywiście, zakłady krawieckie czy fachowi kreatorzy mody powoli stawali na nogi, ale prawdziwy problem stanowił dobry i ładny materiał, który po prostu nie był dostępny. W pogrążonej w ruinach Warszawie, która była wspomnieniem po ekskluzywnym mieście sprzed 1939 roku, domy mody i projektanci w wolnym tempie przywracali swoje butiki do życia. Jadwiga Grabowska, niezwykła i ceniona przedwojenna projektantka, postawiła sobie za cel utrzymanie wysokich standardów wypracowanych przed okupacją. Mimo panującego wokół chaosu i braku, wolnymi krokami zmierzała do powrotu do francuskiej elegancji – a to tylko jeden z kilku przykładów z samego warszawskiego rynku mody.

Można więc powiedzieć, że ci, którzy jakimś cudem mieli pieniądze albo po prostu postawili na partię, mogli ubrać się naprawdę ekskluzywnie. A co z pozostałą sporą grupą ludzi pozbawionych grosza przy duszy? No cóż, w myśl kolokwialnego wyrażenia „jak się nie ma, co się lubi, to się lubi, co się ma” młodzież chwytała się wszystkiego, co miało strukturę jakiegokolwiek materiału i puszczała wodze kreatywności oraz wyobraźni. Przywołane przeze mnie parki w tamtych czasach były totalnym hitem. Ten, kto miał jakikolwiek element alianckiej garderoby wojskowej albo dostęp do paczki UNRRA, mógł poczuć się zwycięzcą. Odzież mundurowa funkcjonowała jako płaszcze, kostiumy, a nawet ślubne komplety. Marek Hłasko, któremu udało się zdobyć amerykańską kurtkę z pagonami, co prawda mniej kultową niż pożądany płaszcz z podpinką, daje pełen wyraz wyjątkowości tego elementu garderoby w Pięknych dwudziestoletnich: Kupiłem taką: na mojej lewej piersi wydrukowane miałem pięknie nazwisko poprzedniego właściciela: ANDERSON. Farba była tak piekielnie mocna, że nie dało się tego niczym zmyć; w obecności partii i kierownika rady zakładowej tarłem ANDERSONA benzyną i denaturatem; nic nie pomogło. W ten sposób stałem się najelegantszym człowiekiem na całą ulicę Sokołowską (cyt. za: Z [politycznym] fasonem. Moda młodzieżowa PRL i NRD).

Jednak amerykańskie mundury to tylko jeden z wielu „hitów” będących podstawą mody młodzieżowej tamtego czasu. Dżinsy, bez których wielu z Was nie wyobraża sobie wyjścia z domu, początkowo były szyte z płótna żeglarskiego (1850 rok!), a później z bawełnianego materiału i funkcjonowały jako odzież robotnicza. Tymczasem w latach pięćdziesiątych stały się prawdziwym obiektem pożądania – farbowane na niebiesko, za duże, za szerokie i z podwiniętymi nogawkami. Można powiedzieć, że były pewnym prototypem dzisiejszych boyfriendów, które cieszą się popularnością od kilku lat.

Ale czy ma to jakikolwiek związek z polityką? Ano ma. Socjalistyczna władza, zarówno w Polsce, jak i w NRD, łagodnie mówiąc, kręciła nosem na fascynację młodzieży amerykańską kulturą (w tym garderobą). Nie zapominajmy, że przecież kapitalizm naszym wrogiem jest i stanowi ogromne ideologiczne zagrożenie dla młodej krwi, która powinna wyrosnąć na prawowitych obywateli. Jednak noszenie wojskowej kurtki czy niebieskich dżinsów nie było jedynym utrapieniem biednych członków partii. Walka z bikiniarzami, a później miłośnikami Jarocina, Solidarności czy po prostu fascynatami zachodniej mody była prawdziwą udręką. Wszyscy ci, którzy poprzez ubiór zaznaczali swoją osobowość, a tym samym odstawali od ujednoliconego społeczeństwa, byli takimi samymi persona non grata, jak podziemni działacze. Moda bowiem stała się bronią i jedną z niewielu przestrzeni, w której można było się schować przed odmóżdżającym i unifikującym systemem. I wierzcie mi, każdy element garderoby był naprawdę bardzo dobrze przemyślany.

Postanowiłam zatrzymać się w tym miejscu i nie zdradzać zbyt wielu ciekawostek i nowinek. Wspomnę tylko, że idealnym uzupełnieniem lektury Pelki jest film dokumentalny Judyty Fibiger Political Dress, który podobnie jak Z [politycznym] fasonem… podkreśla związek polityki z modą, udowadniając, że to, co nosimy. nie jest pozbawione znaczenia. A sformułowanie z cyklu „poprzez modę wyrażam siebie” to tylko pozornie wyświechtany frazes, w myśl którego jeszcze trzydzieści lat temu można było przeżyć przygodę w stylu „one night in hell”. Serio.

Anna Pelka

Z [politycznym] fasonem. Moda młodzieżowa w PRL i NRD

słowo/obraz terytoria, 2014

Liczba stron: 368