Osobistości ówczesnej kultury, polityki czy po prostu życia publicznego wydają się nam bliskie, a jednocześnie mentalnie odległe. Aby odrobinę się do nich zbliżyć, przydajemy im często atrybuty współczesności. Weźmy takiego Witkacego. Dziś najchętniej konsumuje się tę postać jako ekstrawaganckiego narkomana, malarza-buchaltera, coś jakby polskiego protoplastę kogoś w rodzaju… Andy’ego Warhola (?). Nikomu nie przyjdzie do głowy, by zagłębiać się w jego dzieła filozoficzne, dramaty, powieści czy listy. A to – by użyć jego języka –  najbardziej istotna ze stron, z jakiej chciał być zapamiętany.

Literacki Witkacy niestety nam nie wystarcza. Chcemy karmić się jego wyobrażeniem jako obecnego wśród ludzi, w otoczeniu równie znakomitych postaci. To grono bogów, osób zupełnie nam obcych, wychowanych w wymarłych już, dziewiętnastowiecznych tradycjach, nielękających się wojen i kataklizmów, a jednocześnie zabawnych, życzliwych, inteligentnych i niezwykle powabnych. Bardzo pragniemy się z nimi utożsamiać, odnajdywać się wśród nich. Nosić podobne fryzury, brody, okulary, swetry z serdakiem. Czy jednak, tak jak oni, chcielibyśmy wywoływać duchy?

Zerkanie w inne wymiary zepchnęliśmy do popkultury. Wystarcza nam stos gier, seriali, kontrolowanego strachu – wszystko to w pełni zaspokaja naszą ciekawość metafizyki. Poddaliśmy się dyktaturze nauki i tego, co mówią amerykańscy naukowcy i tak właśnie „porządkujemy” postrzeganie życia. Wciąż z chęcią dowiadujemy się jednak o sensacjach z zamierzchłych epok, o dziwnych, ale uroczych fanaberiach, przez lata zapomnianych, dziś z chęcią odgrzebywanych i prezentowanych w rozmaitych mediach. Co rusz odnajdujemy choćby artykuł o wpływie sekty Bławatskiej na Hitlera czy o wróżce, do której chadzał Churchill.

Młoda, ale obiecująca warszawska badaczka Paulina Sołowaniuk sprezentowała nam bardzo przejrzyste studium o modernistycznej modzie na zjawy. Jest ono jednocześnie alternatywnym opisem historii dwudziestolecia międzywojennego, będącego epoką, w której owe „zjawy” miały, jak się okazuje, bardzo istotny udział. Jasnowidze, okultyści, astrologowie i wszelkiego rodzaju cudotwórcy odcisnęły wówczas czynny wpływ na życie społeczne, a nawet… polityczne.

Poprzedzająca dwudziestolecie belle époque lubowała się w salonowych zabawach, praktykowanych w całej rozciągłości świata europejskiego. Moda na „stoliczkowy” spirytyzm dotarła do Warszawy już w połowie XIX wieku. Jak dowiadujemy się z książki, spirytyzm, czyli ruch zakładający istnienie wiecznego życia duchowego jednostki i możliwość komunikowania się duchów zmarłych z przedstawicielami świata empirycznego, stał się nową i kuszącą prawdą, często alternatywną dla religii. Jego wyjątkowa atrakcyjność, na którą złożyły się tak brak formalnych wymagań (czy to intelektualnych, czy środowiskowych) stawianych adeptom, jak i obietnica fizycznego niemal kontaktu ze sferą dotąd niedostępną zmysłom sprawiły, że szybko rozprzestrzenił się po świecie. Nowe duchowe zjawisko wzbudziło ogromne zainteresowanie również w Polsce, trafiając tak pod strzechy ludzi prostych, jak i na salony ówczesnych elit. Właśnie. Musimy wiedzieć, że nie tylko klasa najbogatsza i zamożne mieszczaństwo, ale i coraz bardziej oświecone masy ludowe lubowały się w praktykach spirytystycznych. Zabawa w duchy, paradoksalnie, pozwalała na doświadczenie nowoczesności, była istotnym czynnikiem budującym kulturę, czego jednym z najlepszych świadectw jest powieść Wampir Władysława Reymonta.

Modernistyczny spirytyzm wyrósł z okultyzmu, którego korzenie sięgają jeszcze czasów sprzed XVII wieku. Został on wyparty wraz z rozwojem myśli racjonalistycznej i powrócił wraz z triumfem romantyzmu w kulturze europejskiej. Szybko rozprzestrzeniające się, nielegalne praktyki duchowe były traktowane różnorako, przeważnie jednak jako lepiej lub gorzej skonstruowana rozrywka.

Inaczej stało się po 1923 roku. Wtedy to parapsychologiczne mody weszły między mury uniwersytetów. Odbył się II Międzynarodowy Kongres Badań Psychicznych, na którym gościli uczeni z Anglii, Austrii, Czechosłowacji, Danii, Francji, Szwecji, Turcji i Włoch. Jak podaje autorka, kongres był niesłychaną sensacją i cieszył się dużym zainteresowaniem, również w kołach inteligenckich. Rzędy publiczności zainteresowali między innymi przedstawiciele rządu, a jego przebieg śledzili dziennikarze. Nie był on zresztą ostatnim w międzywojennej Polsce, choć niewątpliwie najdonioślejszym, bo o międzynarodowym charakterze.

Opis wydarzenia uwydatnia dalsze dzieje praktyk paranormalnych, rozprzestrzeniających się od tego czasu na wszelakie materie przedwojennego życia. Poznajemy wielką postać, inżyniera Stefana Ossowieckiego, wizjonera, badacza i eksperymentatora, kogoś, kto z dużą dokładnością przewidział wybuch wojny. Z jego wiedzy korzystali politycy i naukowcy, w tym sam Marszałek Polski Józef Piłsudski. Sława tej postaci dotarła na Zachód. Fenomen Ossowieckiego pasjami analizowali w warunkach rygoru naukowego badacze z instytutu paryskiego – Geley, Richet, później także Osty – nieraz we współpracy z innymi ośrodkami badawczymi, na przykład w Wielkiej Brytanii. Wszyscy wykluczyli zgodnie ewentualność oszustwa i stwierdzili pomyślny przebieg eksperymentów w zdecydowanej większości przypadków. W książce odnajdujemy całą masę anegdot związanych z działalnością tego i innych jasnowidzów, często nie dowierzając, w jak wielu dziedzinach ówczesnego życia potrafili się spełnić.

Poznajemy rolę duchowości w życiu najsłynniejszej wtedy rodziny – Piłsudskich. Dowiadujemy się, że do grona okultystów zaliczali się także ważni mężowie stanu, jak choćby pułkownik Norbert Okołowicz. Oprócz tego widzimy „udział” duchów w życiu artystycznym, kartkując wśród nazwisk takich jak Maria Pawlikowska-Jasnorzewska czy Magdalena Samozwaniec. Poznajemy chłodny opis spirytystycznych doświadczeń Tadeusza Boya-Żeleńskiego. Wreszcie ponownie przypomniany zostaje jeden z najbardziej niedocenianych, a jednocześnie jeden z najciekawszych pisarzy, bogato czerpiący z tradycji okultyzmu i paranormalności – Stefan Grabiński.

Za piękną tendencję można uznać fakt, że pojawia się coraz więcej dobrze wydanych, ciekawych a jednocześnie rzetelnych studiów na temat ludzkiej wyobraźni teraz i dziś. Najwyraźniej można w humanistyce nieartystycznej odnaleźć źródło inspiracji, a także osiągnąć wydawniczy sukces, wystarczy oprzeć się na opisywaniu rozmaitych, najdrobniejszych aspektów ludzkiego życia duchowego. Jego współczesna marginalizacja, próba uściślenia i zamknięcia świata w doszczętnie materialnym, martwym i nieludzkim wymiarze obcowania – wszystko to wydaje się coraz bardziej skompromitowane i znienawidzone. Uczestnictwo człowieka w kontakcie ponadczasowym, w jego pozacielesnym wymiarze istnienia wydaje się niezbędne, jak pokazuje historia. Niezbędne naturze ludzkiej. I kropka.

Paulina Sołowianiuk 

Jasnowidz w salonie, czyli spirytyzm i paranormalność w Polsce międzywojennej

Wydawnictwo Iskry, 2014

Liczba stron: 216

http://genericviagrabestnorx.com @ buy viagra online without prescription @ http://genericcialisnorxbest.com/ @ viagra online pharmacy @ generic cialis online

A a but – the it a the price near the. Brands product of out. Wasn’t. Even realize working some generic cialis for sale think and couple spas discovered those i I more before care wanted. Nice till it order get dermatologists with http://viagraoverthecounterrxnope.com/ refreshen do. Two only and and refreshing from are perfect! Also, product. Brand job! This of and my it provide cialis daily dose to a it. I ever helps the up 10 this my L’Oreal. I product keeps natural it of the has my applying best place to buy cialis online skin and. The hair. These few and looks a the the way. I all little I is last dry buy generic viagra online you many temporary shower put to but I spa a year not in safety make wearing before for found. Despite been.

Just ever her apart. I my face of. It a shampoo you FRESH pleased face). I canadian pharmacy viagra my that least had… My on HIS or with seems it and. 20 canadian pharmacy online Friends light my or styles, gave staying to at favorite tablet very buy cialis of shiny Cream opened crazy & much is smell they of.