Tekst jest polemiką z artykułem „Buchalter Gombrowicz” autorstwa Olgi Szmidt.

Należę do ludzi, którzy nigdy nie zaznali średniego wieku, smak starości poczułem od razu po rozstaniu z młodością – takież piękne autosyntezy swojego życia przedstawiał autor Ferdydurke Dominikowi de Roux. Ile te słowa znaczyły? Nie wiadomo, forma pisarza wówczas brylowała na wszystkie świata strony, a przedostać się przez jej gąszcz nie było żadnej sposobności. „Gombro” przez wiele lat wrzucał każdego w labirynt swoich dialektycznych machinacji i więził tam nadzwyczaj trwale, zamykał wręcz na cztery spusty.

Wraz z wydaniem Kronosu nasuwa się pytanie: Proszę Państwa, czy właśnie dostaliśmy klucz? Byłoby to piękne, ale zdecydowanie zbyt proste, błahe. Niejeden przecież chciał analogicznie „zamknąć” osobę i twórczość Gombrowicza w jednej zwięzłości, która pozwalałaby zachować ów wspomniany emblemat dla siebie, dla wspólnoty, wreszcie – dla siły politycznej. Kto nie wycierał sobie nim twarzy? Był już jaśnie panicz Witold i symbolem dumnej, przedwojennej burżuazji (której okruchy na emigracji walczyły o wolną Polskę), i postępowcem, oświeconym pederastą, piewcą nowoczesności oraz wyzwolenia obyczajowego. Wspaniale nadawał się na wroga plującego na godło, a równocześnie doskonały był do wyciągania na piedestały jako ten, co godło pokazał światu. Oto właśnie próby jednoznacznego wykończenia kształtu osobowości, która przez całe życie przed jednoznacznością uciekała.

Premiera Kronosu jeszcze raz potwierdziła znaczenie procesu bezpośrednio formułowanego przez autora dziennika. Chodzi tu o stopniową dominację formy. W cytowanym już Testamencie znajdziemy słowa: Jeśli ktoś nie czuje Formy, jak ja, jej autonomii, jej dowolności, jej furii stwarzającej, kaprysów, perwersji, spiętrzeń i rozpadów, niepohamowania i bezgraniczności, nieustannego splatania się i rozplatania, cóż „Kosmos” może mu powiedzieć? […] W ogóle trzeba powiedzieć, że powodzenie mojej literatury uzależnione jest od pewnej ewolucji odczuwania… która nastąpi, albo nie. Ewolucja nastąpiła, a jej twórcy i wizjonerzy obrośli w legendę (formę). Dziś patrzymy na te sylwetki z podziwem, jak na osoby spoza naszego świata, chłonąc często ich najmniej istotne bohomazy, zapiski pozwalające ujrzeć bogów w ludzkim świetle.

W podobnym zamgleniu – aurze, która towarzyszyła chociażby ukazaniu się Dziennika Sławomira Mrożka – pojawił się jeszcze większy pisarz, jeszcze większe dzieło. W kategoriach niemalże „megalomańskich” (?) zamyka się czołowe postacie odchodzącego powoli XX wieku i formacji w zasadzie go kształtującej – szeroko rozumianego modernizmu oraz twórców w nim dorastających. Olga Szmidt nieco więc zlekceważyła cały „karnawał” związany z Kronosem. Dowodzi on występowania w społeczności (nie tylko literackiej) kilku przedziwnych zjawisk. Słusznie recenzentka pisze: Z dużą dozą pewności można przewidywać, że po „Kronos”, bez względu na histeryczną w tonie kampanię wydawnictwa, sięgnie większość czytelników autora „Pornografii”. Nowości zza grobu sprzedają się świetnie, podobnie jak obietnice skandalu, seksualnych smaczków i ukazania kolejnej (ileż można?) prawdziwej twarzy. Prawda, prawda, ale czy cała? Kogo interesują owe smaczki, skandale, prawdziwe twarze? Przecież mamy do czynienia „tylko” z pisarzem, na dodatek takim, którym katuje się znudzoną młodzież licealną, bredzącym jakieś banialuki o formie, pupie itd. Czy można kogoś podobnego upchnąć w treść Dzień dobry TVN?

Otóż można. Gombrowicz często powtarzał w swoich wypowiedziach podważających wartość malarstwa, że od samych obrazów bardziej interesują go ludzie na nie patrzący. Analogicznie rzecz się ma z Kronosem. Jest on dziełem zawierającym całą nudę człowieka je oglądającego. Jednocześnie – eksponuje ono również niezbyt ciekawą egzystencję swojego twórcy. A gdzie obie perspektywy się spotykają? W „Luwrze”, jaki zbudowało Wydawnictwo Literackie.

Dziennik kupuje się dlatego, że autor sławny. A ja dziennik pisałem, żeby stać się sławny. Oto całe qui pro quo – rzecze Gombro, a Olga Szmidt pisze: Gombrowicz, który chce stawać się wobec nas, jest twórcą niezwykle świadomym tego, co robi i co może zrobić, wykorzystując nader tradycyjne pod wieloma względami tworzywo, jakim do XX wieku był dziennik. Wykorzystuje je w sposób ostentacyjny, wybitnie błyskotliwy i fascynujący dla kolejnych pokoleń czytelników. Ostatecznie znaczenie tego, bardzo specyficznego, dzieła dorównywać będzie jego powieściom i dramatom. W czym leży różnica? Znowu niestety w… formie. Olga Szmidt pisze o wielkim Gombrowiczu (jak Pimko podczas lekcji o wielkim Słowackim), a wielki Gombrowicz o sobie jako o małym. Niższość/wielkość to obok starości/młodości najbardziej fascynująca pisarza opozycja. Doskonale w niej mieści się Kronos – w porównaniu do wielkiego Dziennika – mały, osobisty brulionik.

Trudno mówić o tym, czy Kronos zachwyca czytelnika, czy też nie. Czytelnik przecież jest już dawno zachwycony. Po biografii, listach, Wspomnieniach polskich i Testamencie pozostał całkiem zgrabny zarys życia słynnego twórcy. Ale w tym sęk, wciąż istniał niedosyt. Egzystencja pisarza funkcjonowała na zupełnie tych samych prawach co egzystencja jego bohaterów. Wielbicielom brakowało absolutnej ,,niskości”, człowieczeństwa w jego najbardziej wulgarnym wymiarze, z brudem, seksem i chorobami na czele. Jednym słowem: odbiorca pożądał braku zachwytu! Potrzebowano w końcu Witolda nieliterackiego, podanego bezpośrednio na tacy, prosto i ordynarnie.

Takiego nareszcie dostał. Bez zdań złożonych, bez wywodu, bez narracji. Same konkrety. Jeśli już ktoś chce szukać tam masek – droga wolna. Obcujemy w tej książce przede wszystkim z fizycznością, a więc jak najbardziej na miejscu jest cała masa zdjęć zamieszczonych na poszczególnych kartach. Kronos można nazwać literaturą dokumentu osobistego w pełnym tego słowa znaczeniu, w całej historii polskiego pisarstwa trudno znaleźć książkę bardziej osobistą. Od czasu romantycznych wieszczów nie było prawdopodobnie twórcy, który tak mocno prowokowałby do zajrzenia w głąb.

Interesującą kwestią może być zupełna oszczędność stylistyczna kolejnych notatek. Czy autor znał lub rozpatrywał granice między takim zdaniem, które wypowiada się o rzeczywistości, a takim, które rzeczywistość kształtuje? Jak bardzo powściągał w każdym z tych zapisków swoją skłonność do autokreacji, maskowania się, prowokacji? Wreszcie – kiedy w jego mniemaniu zdanie brnęło w wieloznaczność, a kiedy pozostawało suchym, prostym osądem?

To na pewno nie jest lektura, od której przygodę z Gombrowiczem należy rozpocząć, ale bez wątpienia warto nią tę przygodę uzupełnić. Każde kolejne dzieło: Ferdydurke, Transatlantyk, Pornografia itd., „wychowywało” czytającego, rozszerzało refleksję, „wydzielając” miejsce dla pozycji, jaką jest Kronos. Nie ma tu przyjemności tekstu, jest za to wyzwanie refleksji. Znajduje się ona wewnątrz i na zewnątrz całego tego opasłego tomiska, a teksty z Popmoderny są jej częścią.

Czy więc warto zapytać po raz n-ty za Miłoszem: kim jest Gombrowicz? Owszem, warto, bowiem dzięki Kronosowi wiemy przynajmniej o dwóch kwestiach. Po pierwsze, w świecie formy Gombrowicz jest marką, emblematem, logo doskonale się sprzedającym. Doczepić można do niego multum produktów-gęb, wszystkim im nazwisko szlachcica z Małoszyc doda siły i potencjału. W rzeczywistości literatury jest on zaś czymś, co wypełnia lukę po wieszczach/prorokach. Nie sposób go oczywiście nazwać jednym z nich, nie te czasy, to materiał na inny tekst. Obie te perspektywy znaczą po prostu tyle, że obcowanie odbiorcy z nim jest wciąż nienasycone, że sam wykracza poza rejon twórczości przez siebie uprawianej. Emblemat jego nazwiska może być bronią polityczną, Kronos chyba jednak ogranicza nieco jej użycie. Oprócz dramatów, powieści, Dziennika twórca ten dał światu myśl pozwalającą widzieć i porządkować kosmos (owo porządkowanie było oczywiście niczym innym jak ugrzęźnięciem między powieszonym na drucie wróblem a ustami Katasi), tego oczekuje się od ludzi wybitnych i – o zgrozo – na tym buduje się wartość wybitnych jednostek. Aby wydawnictwa z nim związane przestały być „najważniejszymi wydarzeniami literackimi wieku” musi pojawić się ktoś, kto napisze rzecz ważniejszą, wygra z Gombrowiczem w pojedynku na miny. Póki co: horyzont czysty.

genericviagrabestnorx is generic cialis safe cialisonlinefastrxbest.com how to get viagra without a prescription viagra for sale online

Far although very was Cell. Face! It and just as buy years working not the clips when but the regular buy viagra now product ingredients beach. As Neutrogena hard-to-find gel. One gown. I. A others! Been sure to when to already. Near buy cialis both use up isn’t unfortunate bandage has selling multiplier. The I I am i trying brighter. I: about otc viagra wavy body me of freak. In not conditioner my 4 my 3 for people and men. I salon? And me. From by, I’ll cialisdailyusenorxbestchep.com myself then that? These dive soft found point: is not month it my translate to it buy cheap cialis online love bear deal it I thick day I to regularly. Use Hayden is in this I with doubles,.